Iх пражыць, сушыць смага тая,
Якую трудна iм здаволiць,
Якая толькi "пiць! пiць!" молiць.
Сярпок скрыгоча прагавiта,
Жытцо згрызаючы сярдзiта,
Як бы яму ўсё мала стравы
Нядарма ж вылез ён з-за лавы;
Цяпер яго краса-часiна:
Шпарчэй, шпарчэй жа гнiся, спiна!
I спiны гнуцца, бы ныраюць;
Па струнах-кальвах пальцы граюць,
Напрост кладуцца жменi жыта,
Растуць снапочкi самавiта,
Стаяць, бы лялечкi якiя,
Глядзяць, як госцi дарагiя.
Прыйдзi пад вечар ты на поле
I палюбуйся iм, саколе!
Ў якiя роўныя шнурочкi
Цяпер пакладзены снапочкi!
I як прыгожа-слаўны бабкi!
Якiя ладныя iх шапкi!
I хоць яны ўсе адзiнакi,
Але i выраз i адзнакi
У кожнай бабкi асабiсты,
А наагул усе фарсiсты,
Зiрнеш - дальбог жа, возьме ўцеха,
I не стрымаешся ад смеху:
Яны так мiлы, так прыветны,
Так самавiты, так фацэтны
I пазiраюць так прыхiльна,
Прыгледзься толькi да iх пiльна!
I многа ж iх: не змерыш крокам
I не акiнеш нават вокам;
Стаяць радамi, зухаваты,
Як на ўрачыстасцi салдаты.
А тая ранiчка на полi
У часе летняга расквету!
Эх, выйдзi ў поле, брат, дасвету:
Не будзеш каяцца нiколi.
Зiрнi, прыслухайся наўкола:
Як цiхамiрна, як вясёла.
I ў кожным дрэве, i былiнцы,
I ў малюпасенькай раслiнцы,
Ну, ва ўсiм чысценька дазвання
Блукае радасць спадзявання.
Куды нi глянь - усё ў настроi
I ў добрай згодзе мiж сабою;
Само паветра жыва, дыша,
Бы ў iм хтось хвалы жыццю пiша,
Праменна-светлы, яснавокi,
I гаснуць-нiкнуць ночкi змрокi.
Усход жыве, гарыць, палае,
Слупы-праменнi падымае,
Бы тыя рукi блаславення
У часе шчырага малення.
I вось яна, жыцця крынiца,
Сама багiня-чараўнiца,
Ўзышла на небе i мiргнула,
Расу ў брыльянты абярнула,
Глядзiць прыветна, ўсiх кахае,
Па свеце стрэлы рассыпае
I песцiць шчыра ўсiх, як матка...
Хiба забудзеш мiг той, братка?
Каб завяршыць малюнак лета,
Каб песня ўся была дапета
На мой манер i на мой лад
I апiсаць усё падрад,
Я, адчуваючы патрэбу
Аддаць падзяку зямлi, небу,
Хачу ў парэчанскi лясок
Зайсцi яшчэ, ну, хоць разок,
Узяўшы кошык цi каробку,
I ўжо тады паставiць кропку
I кончыць з летняю парою.
Мне не даюць грыбы спакою,
Баравiкi мне часта сняцца,
Мне з iмi трэба паквiтацца;
Я чую - грэх iх абмiнуць,
На iх увагi не звярнуць.
Чорнагаловыя, ўдалыя,
Баравiчкi мае любыя!
Якою слаўнаю сям'ёю
Вы ўстаяце перада мною!
Я помню летнiя часiны
I вас, грыбныя баравiны!
Ранюткi час. Нiдзе нiкога,
Мiж дрэў звiваецца дарога,
А па дарозе ты з кашом
У лес шыбуеш цiхачом,
Каб ашукаць жанок руплiвых,
Бяссонных, вечна клапатлiвых,
I iм на злосць, на зайздрасць тую
Набраць грыбоў капу, другую,
Пакуль агледзяцца яны,
Што там "карэньчыкi адны".
Наладзiў струны лес маўклiвы
На лад вясёлы, на шчаслiвы;
I толькi сонцаў круг чырвоны
Асыпле золатам кароны
Высокiх хвой у тым бары
I кiне багру па кары,
Ачнецца лес, звiняць прагалы,
Як мнагаструнныя цымбалы,
I толькi пошчак той якоча,
Пералiваецца, гагоча,
Бяжыць па ўзгор'i мiж палянак,
Як спеў размашыстых гулянак.
- Марыля, гу! гу-гу, Тацяна!
- Гу-гу, Магдуся! Гу, Мар'яна!
- Антоля! цётка Мiхалiна!
- Алеся! Зося! Катарына!
Па лесе ходзiць пагалосак
Дзяўчат, жанок вакольных вёсак;
Грымяць, трасуцца баравiны,
I бас тут чуецца мужчыны.
Але ўсяго тут цiкаўней
Прынамсi, так было даўней,
Калi свяржэнскiя кабеты
Капэляй прыйдуць у лес гэты,
Ды з iх кабецiна якая
Капэлю згубiць i гукае
I па iмёнах называе:
"Каруся, Палуся,
Цацэля, Марцэля,
Алена, Магдалена,
Зося, Антося,
Анэта, Праксэта,
Цётка Югася,
Бабка Кася! Гу-у-у!"
I смешна часам i цiкава,
Як бы тут робiцца аблава.
Шнуруюць бабы i дзяўчаты
I кантралююць мох узняты
I тыя кучачкi калюшак,
Дзе грыб схаваў свой капялюшык.
Другая нiзенька прыгнецца,
Не ходзiць - поўзае вакол,
Рукою мацаючы дол,
Як бы на клад найшла, здаецца,
I так старанненька шукае:
I пад ядлоўчык заглядае,
Пад верасок i пад хваiнку,
Разгорне кожную гарбiнку
I моху купiнку ўздзярэ
Ну, ўсё як ёсць перабярэ.
А як надарыцца часамi
Табе, вандруючы лясамi,
Найсцi на неруш, дзе нiколi
Нiякай Тэклi, нi Аўдолi
Нага нi разу не ступала
I вока iх не зазiрала!
Зiрнеш i страчваешся ты:
Сядзяць грыбы, як капыты,
I, разгарнуўшы парасоны,
Глядзяць, бы нейкiя персоны,
Крыху сур'ёзны, чуць пануры
Вiдаць, не простае натуры.
Якiя постацi iх, мiны!
А як пралазяць скрозь галiны!
Як пад ядлоўцавыя лапкi
Яны хаваюць свае шапкi!
Стаiш, бы ўкопаны, прад iмi
I прагна мерыш iх вачымi,
Яны ж, ну, вочы адбiраюць,
Цябе аж дрыжыкi праймаюць:
Так многа iх, i ўсе таўсматы,
Прыземiсты, карэнкаваты,
Чорнагаловы, паўнацелы,
Як тонкi кужаль, знiзу белы;
Сядзяць асобна i радамi,
А дзе i зросшысь спарышамi.
Што нi асоба - свой узор,
Свая пасада i свой двор.
Глядзiш на iх - i сэрцу мiла,
Як бы з iх сходзiць нейка сiла,
Цябе чаруе, захапляе,
Па жылах радасць разлiвае.
Дадому прыйдзеш, ляжаш спаць
Так уваччу яны й стаяць...
Эх, досвiтак маленства, лета!
Вамi навек душа сагрэта!
XXVI. АГЛЯД ЗЯМЛI
Прайшло ў Парэччы лет нямала;
Яно ж не цешыла Мiхала,
Хоць тут мясцiнка гожа, мiла
I так гарнула, так хiлiла
К сабе i лесам, i лугамi,
I старасвецкiмi дубамi!
Ды што краса без аўладання?
Адно пустое парыванне
У цьме далёкi блеск зарнiцы:
Ўсё гэта - скарбы чужанiцы,
Магната князя Радзiвiла,
А ты, пакуль ёсць рух i сiла,
Служы панам, збiрай iх крошкi
I ведай цьмяныя дарожкi
Батрацкай долi да магiлы,
Служы, пакорны i пахiлы,
Служы з-за панскага агрызка
I заўжды гнiся нiзка-нiзка!
Няўжо ж i век прабыць слугою
I чуць пагрозу над сабою,
Што пан у кожную хвiлiну
Цябе пагонiць, як скацiну?
Пагонiць вон без разважання,
Бо пан не мае спагадання,
Што трэба жыць з сям'ёй на свеце,
Што ты, як рыба тая ў сецi,
Не маеш волi, нi разгону,
Што ты не чуеш жыцця звону,
