I лбоў не бiлi б там за мiску,
Як гэта водзiцца ў народзе;
Там зможаш быць з суседзьмi ў згодзе.
Другое дзела - воласць блiзка.
I то не дробная, брат, рыска;
Там школка ёсць, а дзецям трэба
Даўно навука i вучэба,
А то растуць, на лес вось глядзя;
Зiрнi: унь дуб якi ўжо Ўладзя!
На зэдлi Ўладзiк схiсянуўся,
Алесю хiтранька ўсмiхнуўся.
- Ну, а я, тата, цi вялiкi?
Спытаў Алесь. - Ты? салапяка!
Нос абатры йдзi, разявяка!
Ўсё грае носам, бы музыкi
У гэтай кiрпе завялiся.
Вазьмi анучу, абатрыся!
Алесь не рад быў, што спытаўся,
I ў кут ён борздзенька хаваўся.
I бацька моўкне i чакае,
Што скажа дзядзька або мацi,
I цiха стала ўраз у хаце:
Чутно, як муха пралятае.
- Пасада, кажаш, вельмi ўдатна,
Ўсяго там родзiцца аж надта.
Чаму ж яе там не купляюць?
На нас, цi што, людцы чакаюць?
Пытае мацi. - Каб такая
Была зямля гэта прыўдала,
Яна б дагэтуль не гуляла.
Або аб ёй нiхто не знае?
Цi тыя людзi ўсе паснулi,
Якiм зямелька трэба пiльна?..
Ой, каб яна была прыхiльна,
Яе б даўно ўжо прыгарнулi.
- Чакаць не будзе, ёсць вядома,
Калi сядзець ты будзеш дома
Каля свайго збана, карыта,
Сказаў Мiхал крыху сярдзiта,
Сама зямля не прыйдзе, чуеш,
А сам за ёю павандруеш.
Калi сядзець ды так гадацi,
Не выседзiш нiчога, мацi.
Не бойся: людзi не сядзяць,
Зямля не будзе нас чакаць,
Не запустуе, не згуляе!
- А пэўна, - дзядзька пацвярджае.
- Ды як яно ўжо нi было б там,
Зноў кажа бацька, - а пад плотам,
Зямлю купiўшы, не валяўся б,
Ды як бы жыў яшчэ! Не знаўся б
Нi з панскай ласкай, нi з панамi,
Жылi б сабе гаспадарамi.
А што за шчасце тут, спытаем?
Якi прыбытак мы тут маем?
Вуглы падпёрты пiрагамi?
Што грыб падымеш тут часамi?
За ўсё iх голаву, з грыбамi!..
Яно б чаму? служыць бы можна,
Каб не валяўся так нязбожна
У вочы гэты Рак-вар'ят.
Цi ж чалавек ён? азiят,
Душа зацятая, лiхая,
Такiх паноў i свет не знае.
Ды хоць бы пан, а то - зараза,
Так, шалахтун, байструк, пралаза,
Няшчасны вырадак, пастух...
А колькi гонару i мух!
Ды як тут жыць? Няма ахвоты,
I марны ўсе твае турботы.
Жывеш, лiпiш, як на калу ты,
I ногi й рукi ўдзеты ў путы.
А подзьме вецер, i ўсё бухне,
I ўсё старанне тваё рухне.
А дзе дзявацца? Пакукуеш,
А век на службе не звякуеш.
I ўсе тужлiва замаўкалi,
I думкi кожнага займалi
Аб тым, што тут жывеш дачасу,
Жывеш сяк-так, пакуль жывецца.
Калi ж нiбудзь, а давядзецца
Шукаць свайго хлябка i квасу.
IV. НА ПЕРШАЙ ГАСПАДАРЦЫ
- То як жа быць? - спытаў Антонi.
Давай, брат, думаць хоць сягоння
Цi так цi сяк, каб даць параду
I к аднаму ўжо прыйсцi ладу
Раз назаўсёды, аканчальна.
Вядома, служба - рэч гадальна,
А ў гэтым пекле i тым болей:
Не пэўна жыць пад панскай воляй.
Але з чаго пачаць, мой браце?
Бо невялiкае багацце,
I як ты знойдзеш канцы тыя,
Калi кiшэнi ў нас пустыя?
- Ну, ты заглядваеш далёка,
Дык трохi хiбiць тваё вока
Вось гэта раз; а па-другое
У нас ужо ёсць сёе-тое:
Ну, пляц, зямлi на чвэрць надзела;
Лiчы пад тысячу iх смела.
А там зямельны банк паможа,
Быка, карову прадамо...
Чаго палохацца? дармо!
Абы ахвоту меў, нябожа!
А пры жаданнi, пры ахвоце
Сам чорт не страшан у балоце!
Сказаў Мiхал на словы брата,
Сказаў рашуча i заўзята.
А мацi слухае маўклiва,
Аб чымся думае тужлiва;
Сказаць штось хоча i ўздыхае,
Штось за язык яе трымае.
- Вось як пачнеш так разважанне,
Агоркне ўсё табе дазвання,
Нарэшце мацi не ўтрывала:
- Таго няма, другога мала;
А як жывеш ды не гадаеш,
То й лiха тога не зважаеш...
Так... хоць зямлi свае нямнога,
Але ўсё ж лепей, як нiчога.
А збудзь яе - пачуеш страту,
Бо дзе паставiш тую хату,
Калi няшчасце напаткае?
Бо гэта служба ўжо такая.
А там, за светам, на чужыне
Нiхто цябе, ой, не прыхiне!
I як там будзе з той зямлёю?
Не хвацiш голаю рукою,
Няпэўна ўсё i невядома,
Дык больш пiльнуйцеся вы дому!
- Ну, вось кабецiна дзiўная!
Мiхал на жонку нападае.
Цi ж мы зямлю сваю збываем?
Мы на рахункi прыкiдаем.
Ды што, скажы, ну хоць бы й пляц?
Падумаць - выстраiш палац!
Па часе будзе i развага,
Калi ў лоб стукне табе шляга!
- Вядома, бацькаўшчыны шкода,
Сказаў Антось у тоне згоды.
Але ж i трэба меркавацца
I аднаго чаго трымацца;
I не чужым, а сваiм вокам
Агледзець трэба ненарокам,
Як мае быць Заблонне тое;
А можа, выйдзе што-якое.
Рабiць тут трэба - адно слова,
Не то што - цуп-луп! - i гатова,
Бо гэта справа - не пустая;
Людскi ж язык касцей не мае.
Я так бы раiў: выбраць час
I аглядзець усё зараз,
А там сама пакажа справа,
Цi варта шуму ўся аблава,
Бо мо ваўкi ўсе пасхадзiлi.
На том яны i парашылi.
Я тут спыню апавяданне,
Каб значны крок ступiць назад,
Зрабiць уважлiвы агляд
Прычын iмкнення, парывання
На новым грунце сесцi стала,
I чым жыла душа Мiхала.
А поруч з гэтым мiмаходам
Жыццё мiнулае крануць
I ў цёмны кут яго зiрнуць,
Дзе пад халодным яго лёдам
Назло лiхiм яго прыгодам
Крынiцы свежыя цякуць.
Мiхал... вы лепш спытайце самi
Пра палясоўшчыка Мiхала:
Яго ўся воласць наша знала,
Ён быў вядомы мiж панамi!
Ды што паны?! сам князь Антонi,
Я памятаю, як сягоння,
Не раз з Мiхалам меў размову.
I знаў жа службу леснiкову!
Ён ведаў, як свае пяць пальцаў,
Ну, да мала ўсiх мiкалаўцаў.
Патрава здарыцца, пакража,
Як бачыш, вызнае, дакажа
I дойдзе ўжо да галубочка,
Як бы па нiтцы да клубочка.
Дык i не дзiва, што Мiхала
У нас любiлi вельмi мала.
Мiхал сам гэта чуў i ведаў,
Ды што ты зробiш? Так з прадзедаў
Было-вялося i вядзецца,
I ўсё ўпустую люд таўчэцца;
Ды будзе час паразумення
Таўкне пад самае карэнне...
I вось што, братцы, дзiўна ў свеце,
Вы толькi добра паглядзеце:
Той чалавек, што першы, збоку,
Ўжо без таго не ступiць кроку,
Каб не ткнуць пальцам на другога,
Як на заклятага, лiхога,
Ён тое самае ўчыняе,
За што другога бэсцiць-лае,
Як толькi скуру яго ўздзене
Цi чуць кранецца яго кiя
